This post is also available in: English
Als er één streek is die ik je ten zeerste aanraad om te bezoeken, dan zijn het wel de Highlands in IJsland! Na al twee keer eerder het land van ijs en vuur te hebben bezocht, dacht ik redelijk goed te begrijpen wat dit prachtige land te bieden had. En toch had ik het helemaal mis.
Tot nu toe had ik vooral de belangrijkste bezienswaardigheden langs de ringweg en op het schiereiland Snæfelsness verkend. En hoewel al deze plaatsen adembenemend mooi blijven, zijn ze gewoon niet te vergelijken met de onwereldse schoonheid van de IJslandse Highlands.
Sterker nog, als ik ooit voor de 4e keer naar IJsland zou terugkeren (we weten allemaal dat ik dat zal doen) dan hou ik het waarschijnlijk gewoon bij een bezoek aan de HIghlands in hun geheel.
Nu is reizen naar plaatsen in de Highlands van IJsland niet de makkelijkste onderneming en je moet zeker goed voorbereid zijn. Voordat ik op reis ging, had ik veel onderzoek gedaan, maar ik vond het moeilijk om alle informatie die ik nodig had in één artikel terug te vinden.
Ik had gelezen dat sommige wegen ten koste van alles moeten worden vermeden, maar vond geen duidelijke informatie omtrent de wegen die goed berijdbaar waren.
In dit artikel heb ik dus alle informatie, die ik de afgelopen weken heb verzameld, gecombineerd met mijn eigen persoonlijke ervaring .


- JOUW REIS PLANNEN NAAR DE ATTRACTIES IN DE IJSLANDSE HOOGLANDEN
- 💻 Handige websites voor je reis naar IJsland
- 📱 Apps om te downloaden voordat je IJsland bezoekt
- 🗓 De beste tijd om de IJslandse Highlands te bezoeken
- 🚙 Hoe de Hooglanden van IJsland te bezoeken
- Kun je op alle F-wegen rijden?
- Hoe een rivier oversteken in de IJslandse Highlands
- De beste bezienswaardigheden in de IJslandse Highlands
- Laatste tips voor reizen door de Highlands van IJsland
De 7 Mooiste Plaatsen Om Te Bezoeken In De Highlands Van IJsland
De IJslandse Highlands strekken zich uit over 40.000 vierkante kilometer en behoren tot de grootste onbevolkte gebieden van Europa. De Highlands vormen een kern van rauwe en krachtige energie, waar nieuw land ontstaat en oude landsgedeelten naar het westen en oosten worden geduwd, op de Noord-Amerikaanse en Euraziatische tektonische platen.
Nu de ringweg elk jaar drukker wordt, moedig ik je ten zeerste aan om deze buiten de gebaande paden gelegen plaatsen in de IJslandse Hooglanden te bezoeken. Ze zijn echt het hart van het land en IJsland op zijn best .
Denk aan regenboog kleurige bergen, borrelende modderpoelen, majestueuze vulkanen en de grootste gletsjers van Europa. Ze dragen allemaal bij aan dit ongelooflijke landschap waar je uren aan een stuk kan rijden zonder ook maar één andere auto tegen te komen.
Zodra je er toekomt, wordt de drukte van de ringweg een vage herinnering en begint je echte IJslandse avontuur. Niet meer achter een hek staan om je te verbazen over de schoonheid van de natuur. Hier ervaar je waar IJsland echt om draait.
De IJslandse Highlands zijn een plek om te wandelen, je te verwonderen en duizenden foto’s te maken.
Maar net als bij elke andere mooie en afgelegen plek, is de reis er naartoe niet altijd de gemakkelijkste. Maar geen zorgen, dit gedeelte komt later uitgebreid aan bod!


JOUW REIS PLANNEN NAAR DE ATTRACTIES IN DE IJSLANDSE HOOGLANDEN
Net als bij elke avontuurlijke reis moet je jezelf goed voorbereiden. Dat betekent een correcte verzekering afsluiten, je vervoermiddel kiezen en je inlezen over de bestemmingen die je gaat bezoeken.
Ik raad ten zeerste aan om een reisverzekering af te sluiten voordat je op reis gaat. Het is iets wat ik altijd uit voorzorg doe, omdat de risico’s het gewoon niet waard zijn. Persoonlijk geef ik de voorkeur aan World Nomads – hun prijzen zijn betaalbaar, hun dekking is ruim voldoende en ze bieden een 24/7 klantenservice! Bovendien kan je online claims boeken of indienen, zelfs als je onderweg bent.
💻 Handige websites voor je reis naar IJsland
- road.is – Het weer in IJsland kan in een oogwenk omslaan. Controleer voordat je gaat rijden altijd de volgende stappen:
- Hoe zijn de wegen? Tijdens de wintermaanden kunnen verschillende wegen worden afgesloten door hevige sneeuwval. Zorg ervoor dat je deze kaart elke ochtend voordat je vertrekt controleert, zodat je jezelf niet in gevaar brengt. Rood betekent dat de weg volledig is afgesloten en groen betekent dat het gemakkelijk rijden is. Tijdens de wintermaanden in IJsland moet je extra op de blauwe en witte kleuren letten.
- Wit: de weg is bedekt met sneeuw
- Lichtblauw: er ligt ijs op de weg
- Donkerblauw: de weg is volledig bedekt met ijs
- Als de weg er niet veilig uitziet, neem dan geen risico . Soms rijd je uren alleen op een weg en er zijn geen veiligheidsmaatregelen zoals vangrails langs 95% van de wegen.
- Hoe zijn de wegen? Tijdens de wintermaanden kunnen verschillende wegen worden afgesloten door hevige sneeuwval. Zorg ervoor dat je deze kaart elke ochtend voordat je vertrekt controleert, zodat je jezelf niet in gevaar brengt. Rood betekent dat de weg volledig is afgesloten en groen betekent dat het gemakkelijk rijden is. Tijdens de wintermaanden in IJsland moet je extra op de blauwe en witte kleuren letten.
- Vedur.is – Deze website geeft u alle laatste weerupdates. Let extra goed op de windomstandigheden. Zeker als je met een camper rondrijdt, moet je er rekening mee houden dat je veel meer wind opvangt en mogelijk grip verliest.
- Vegasja – Live webcams van wegen rond IJsland.
💡 TIP – Maak je eigen reiskaart in Google Maps. Alle locaties die ik wil bezoeken sla ik altijd op in Google Maps en zo kan ik eenvoudig een dagroute maken en zien welke plekken dicht bij elkaar liggen. Om je reis nog makkelijker te maken kan je ook de locaties van de campings in een andere kleur opslaan. Zo heb je al je reisinformatie op één plek en navigeer je gemakkelijk van de ene bestemming naar de volgende.
📱 Apps om te downloaden voordat je IJsland bezoekt
- Vedur – Een nauwkeurige IJslandse weer-app . Officiële waarschuwingen worden automatisch bijgewerkt.
- 112 IJsland – Een aanvraag voor de IJslandse hulpdienst
- Aurora Forecast – Deze app is handig als je het noorderlicht wil zien.
- Hotpot – De perfecte website om te zoeken naar verborgen warmwaterbronnen op het eiland!




🗓 De beste tijd om de IJslandse Highlands te bezoeken
Voor individuele reizigers zijn de IJslandse Highlands een strikte zomerbestemming . De F-wegen gaan eind juni open en sluiten wanneer de eerste sneeuw valt in september. Op de website van Icelandic Road kan je op de hoogte blijven van alle actuele wegen informatie .
Dus als je een self-drive tour wil doen zoals ik deed en je wil op wandelavontuur gaan in de Hooglanden, dan zijn juli en augustus de twee beste maanden om dat te doen .
Als je alleen buiten deze maanden IJsland kan bezoeken, kan je nog steeds naar de HIghlands reizen, maar het wordt een volledig andere ervaring. Je zal dan geen zelfstandige uitstap kunnen doen maar moeten aansluiten bij een begeleide Super Jeep-tour of een sneeuwscooter tour. Weet wel dat het hele landschap bedekt zal zijn met sneeuw en dat je de ryolietbergen niet in al hun glorie kunt zien.


🚙 Hoe de Hooglanden van IJsland te bezoeken
De wegen naar de IJslandse Hooglanden zijn wat ze F-wegen noemen. De “F” komt van het woord “Fjallavegur”, wat letterlijk ” bergweg ” betekent.
Het zijn onverharde grindwegen, die op sommige plaatsen zeer slecht onderhouden zijn. Sommige stukken zijn makkelijk berijdbaar, andere zijn erg hobbelig en rotsachtig. Deze zogenaamde F-wegen herken je aan het voorvoegsel F op een kaart of verkeersbord. Dus bijvoorbeeld F35 betekent dat je op een F-weg rijdt.
Je kan vrijwel alles verwachten als je hierop rijdt. Van grote kuilen, puntige rotsen, zand tot soms goed onderhouden grind. De wegen in de Hooglanden hebben het allemaal. Zelfs rivierovergangen! Toen ik er voor het eerst over hoorde, moet ik toegeven dat ik een beetje bang werd. Ik begon verhalen te lezen over mensen die vast kwamen te zitten in een rivier, hun motor onder water zetten en uiteindelijk de auto die ze huurden vernielden.
Nu is het belangrijk om te weten dat je alleen met een 4×4 auto op een F-weg mag rijden . En als je denkt “Ah, ik waag mijn kans”… Niet doen. Om twee belangrijke redenen! De eerste is simpelweg dat het niet is toegestaan. De tweede dat geen enkel verhuurbedrijf een verzekering heeft afgesloten voor waterschade of grindschade aan de onderkant van de auto. Als de auto beschadigd raakt of erger, je zou vast komen te zitten in een rivier, zal je een zeer hoge rekening moeten betalen, omdat je zal moeten opdraaien voor een gloednieuwe auto.
Ga bij het kiezen van een goede 4×4 niet voor een laag model. Kies in plaats daarvan voor één die wat hoger is. Als je voertuig vooraan een snorkel heeft, is dat nog beter. Een snorkel voorkomt dat de motor van je auto verzuipt als er op een gegeven moment water in zou komen.
Tot nu toe heb ik elke reis naar IJsland gedaan met een camper van Happy Campers en hun 4×4 busje was een absolute kampioen op al deze rotsachtige F-wegen. De wielen waren stevig genoeg voor de vele kuilen en de snorkel deed zijn magische job elke keer dat we een rivier overstaken. Ze hebben ook een geavanceerd volgsysteem in al hun busjes voor de veiligheid van de reizigers, dat hen alarmeert wanneer een bestuurder een verboden gebied betreedt.
Je kan er ook voor kiezen om een 4X4 SUV te huren bij SunnyCars als je niet zo’n fan bent van kamperen. Ze bieden een aantal mooie opties en alle verzekeringen zijn in de prijs begrepen.


Kun je op alle F-wegen rijden?
Nog een lastig iets! Een aantal F-wegen is erg slecht onderhouden en bevat veel gevaarlijke rivierovergangen en kan dus best zoveel mogelijk vermijden.
F578 – Deze gevaarlijke weg ligt ten noorden van Langjökull en heeft een aantal extreem gevaarlijke rivieroversteken..
F337 – Deze ongemarkeerde bergweg ligt ten noorden van Laugarvatn. Het is buitengewoon moeilijk om er te rijden en het is een van de steilste ritten in IJsland.
F210 – Fjallbaksleið Syðri ligt tussen de populaire hooglandgebieden Landmannalaugar en Þórsmörk. Het is zeer moeilijk terrein met gevaarlijke rivierpassages en dus in alle seizoenen verboden.
F26 – Je kunt een klein deel van de F26 rijden, tot aan Aldeyarfoss, maar daarna bevat deze weg veel gevaarlijke rivierovergangen.
F910 – Deze route leidt naar het Askjameer, ten noorden van de Vatnajökull-gletsjer. Het is een zeer moeilijke weg met gevaarlijke rivierpassages.


Het leuke is dat u voor het bezoeken van de plaatsen in dit artikel niet op een van deze gevaarlijke wegen hoeft te rijden.
Tijdens het rijden op de F-wegen is het altijd erg belangrijk om geconcentreerd te blijven. Het is een stuk moeilijker dan rijden op een gewone weg en het kan er soms behoorlijk glad zijn.. Wees voorzichtig en plan uw reis vooruit. In de IJslandse Hooglanden is het belangrijk om te weten waar je heen gaat !
Offroad rijden in IJsland
Off-road rijden is in Ijsland ten strengste verboden, dit om de ongerepte natuur te beschermen die we zo waarderen. Het kan verleidelijk zijn om van de kleine wegen af te rijden, die er vaak nauwelijks beter bijliggen dan de omgeving. Maar het is belangrijk om te beseffen dat het jaren of decennia kan duren voordat de bandensporen die jouw 4×4 achter laat weer verdwijnen. Wees dus altijd respectvol en blijf op de weg.
Juridisch gesproken kan je zware boetes en gevangenisstraffen tot 2 jaar verwachten als u deze wetten overtreedt.


Hoe een rivier oversteken in de IJslandse Highlands
Als je alle plaatsen in dit artikel wilt bezoeken, moet je een aantal rivieren oversteken. Maar wees gerust, geen van hen was erg gevaarlijk of te diep. Maar er zijn een paar dingen die je moet weten voordat je aan dit avontuur begint!
Inspecteer de rivier – Probeer geen rivier over te steken waar het water hoger is dan driekwart van de hoogte van de wielen van uw 4X4. Kijk of het water op sommige plekken misschien minder diep is en of je de bodem kan zien. Steek de rivier over waar het ondiep is. Hier zie je meer rimpelingen op het wateroppervlak. Een glad oppervlak betekent vaak dat de rivier er dieper is. Je kan ook zoeken naar andere bandensporen en volgen hoe deze verlopen. Probeer altijd stroomafwaarts te rijden. Als u stroomopwaarts rijdt, heeft uw auto meer moeite om over te steken en is de kans groter dat uw motor onder water komt te staan.
Rij langzaam – Als je met een automaat rijdt, is dat alles wat je hoeft te doen. Als je in een handgeschakelde auto rijdt, schakel dan de laagste versnelling in om de rivier over te steken.
Bij twijfel niet oversteken!


De beste bezienswaardigheden in de IJslandse Highlands
Hieronder vind je mijn topselectie van de mooiste plekjes in de IJslandse Highlands. En voor de handigheid heb ik ook vermeld welke F-weg we telkens hebben genomen en wat je kan verwachten als je dezelfde rit maakt.
Nu je helemaal op de hoogte bent van hoe het is om in dit deel van IJsland te reizen, is het tijd om mijn topbestemmingen in de IJslandse Highlands met jou te delen!
1. Haifoss – De meest indrukwekkende waterval in de IJslandse Highlands
Haifoss is met zijn 122 meter een van de hoogste watervallen van IJsland en ligt dicht bij de Hekla-vulkaan, aan de uiterste rand van de Hooglanden.
Om daar te komen hoef je niet op een officiële F-weg te rijden, maar dat betekent niet dat je niet extreem voorzichtig hoeft te zijn als je niet in een 4×4 rijdt. De grindweg naar de parkeerplaats is erg hobbelig en je huurauto is nooit verzekerd tegen schade onderaan de auto. Vanaf de parkeerplaats is het slechts 5 minuten lopen naar een van de mooiste uitzichtpunten.
Haifoss is een van de meest indrukwekkende en mooiste watervallen van IJsland. En vlak ernaast vind je nog een waterval die alleen maar bijdraagt aan de schoonheid van deze kloof.
Deze wordt vaak over het hoofd gezien door toeristen omdat ze wat meer van de weg af ligt. Toen wij er toekwamen, waren er slechts een handvol andere bezoekers.
TIP ♥ – je kan ook naar beneden wandelen in de canyon, wat ik ten zeerste aanraad. Het voegt slechts 1 uur toe aan uw totale bezoektijd, maar zo kan je heel dicht bij Haifoss komen.




2. Sigöldugljufur – De mooiste kloof in de IJslandse Highlands
Over paradijs gesproken! Sigöldugljufur is een van die ongelooflijke verborgen juweeltjes in IJsland en moet je echt zien! De kloof, gelegen in het hart van de Hooglanden, is gevuld met het meest blauwe water dat ik ooit heb gezien en er zijn watervallen zover het oog reikt .
Sigöldugljufur ligt in de Hooglanden en is alleen bereikbaar met een 4×4. Als je slechts een korte tijd ter beschikking hebt om het te bezoeken, kan je het combineren met een dagtocht naar Landmannalaugar. Je kan je auto hier parkeren en gewoon het wandelpad aan de overkant volgen. Nu zal je een tijdlang denken dat je op de verkeerde plek bent. Maar kom je eenmaal een beetje dichter bij de kloof, zie je het prachtige landschap ervan in plaats van de dorre woestenij. Je neemt eerst de F26 en dan de F208 . Beide zijn onverharde grindwegen, maar het stuk net voordat je aankomt bij Sigöldugljufur is extreem hobbelig. Wees dus voorzichtig als je er naartoe rijdt.
Dit is ongetwijfeld een van de mooiste bezienswaardigheden van heel IJsland. Als je de Hooglanden bezoekt, is het een absolute must see.
En een van de leuke aspecten van een bezoek aan de Hooglanden in IJsland is dat er veel minder toeristen zijn. 95% van hen blijft in de buurt van de ring, dus je hebt deze verborgen parel helemaal voor jezelf.




3. Landmannalaugar – De mooiste plek om te gaan wandelen in de IJslandse Highlands
Landmannalaugar is zonder twijfel een van de mooiste regio’s van heel IJsland . Het staat bekend om zijn rhyoliet- en regenboogkleurige bergen en als startpunt voor de wereldberoemde Laugavegur Trail. Dit laatste is een 4 daagse trektocht die je door de Hooglanden van IJsland voert en eindigt bij Thorsmork.
Landmannalaugar is een prachtig gebied in het natuurreservaat Fjallabak in het hart van de zuidelijke hooglanden van IJsland. De kleurrijke regio ligt naast het ravenzwarte Laugahraun-lavaveld , een uitgestrekte vlakte van gedroogd magma die oorspronkelijk ontstond tijdens een uitbarsting in 1477.
Landmannalaugar ligt in het hart van de IJslandse Hooglanden, wat betekent dat je er alleen kan komen met een echt 4×4-voertuig. Op weg naar boven namen we de F26 en daarna de F208 . Op deze manier konden we een bezoek aan Haifoss en Sigöldugljufur aan ons reisschema toevoegen voordat we ons kamp opsloegen in Landmannalaugar.
De F26 is een gewone gravelweg met hier en daar wat hobbels maar niets bijzonders.
De F208 daarentegen is erg hobbelig. Tijdens het rijden hoorden we al ons bestek rammelen achter in ons busje. Vooral het stuk in de aanloop naar Sigöldugljufur was erg slecht. Daarna tijdens het rijden richting de Landmannalaugar camping werd het opnieuw een grindweg.
Om de Landmannalaugar-camping te bereiken, moet je altijd 2 kleine rivierovergangen maken, aangezien deze recht voor de camping liggen. Nogmaals, maak je hier geen zorgen als je een echt 4×4-voertuig bestuurt! En als je het niet zeker weet en het risico niet wil nemen, is er altijd de mogelijkheid om op de parkeerplaats vlak voor de rivierovergang te blijven. Vanaf daar is het ook mogelijk om de camping en de wandelpaden te voet te bereiken.
ONTDEK ALLES WAT JE MOET WETEN OVER EEN BEZOEK AAN LANDMANNALAUGAR IN MIJN GEDETAILLEERDE GIDS – DE BESTE WANDELING IN LANDMANNALAUGAR, DE BERG BLAHNUKUR TRAIL .










4. Geothermisch gebied Kerlingarfjöll & Hveradalir – Mijn favoriete plek in de IJslandse Highlands
Kerlingarfjöll is een van meest waardevolle natuurlijke bestemmingen in IJsland en ligt in de centrale Hooglanden. Het maakt deel uit van een actief vulkanisch systeem en is de thuisbasis van een van de meest indrukwekkende geothermische gebieden van IJsland .
De heuvels zijn bruin, bijna oranje van kleur en ook gemaakt van rhyoliet , dezelfde substantie als de bergen in Landmannalaugar. Het is dit rhyoliet dat ze de roestige uitstraling geeft en daartussenin zijn er de heuvels in levendige kleuren blauw, groen, rood en geel. Voeg daar de enorme hoeveelheid stoom aan toe die rechtstreeks uit de grond komt en de borrelende warmwaterbronnen die zich over het gebied verspreiden, en je weet dat je iets apparts te wachten staat.
Kerlingarfjöll is bereikbaar via weg F35, ook wel de Kjölur-route of Kjalvegur genoemd, vanuit zowel Noord- als Zuid-IJsland. De F35 is een van de best onderhouden F-wegen op het hele eiland en het punt vanaf waar je het binnenland moet inrijden hangt af van de door jopuw gekozen route.
Er is geen enkele rivierovergang langs de hele F35 en alleen het laatste deel dat naar het Kerinlingarfjöll Mountain Resort en de Hveradalir Parking leidt, is erg hobbelig en rotsachtig.
ONTDEK ALLES WAT JE MOET WETEN OVER KERLINGARFJÖLL IN DEZE UITGEBREIDE REISGIDS – HOE JE KERLINGARFJÖLL EN HET HVERADALIR GEOTHERMISCH GEBIED IN ÉÉN DAG BEZOEKT .












5. Ljótipollur – Een kratermeer in de IJslandse Hooglanden
Ljótipollur is ontstaan door een kraterexplosie en is een kratermeer in de zuidelijke Hooglanden. De naam betekent ‘lelijke plas’, ondanks het feit dat het een ongelooflijk mooie plek is. Het maakt deel uit van het vulkanische gebied Veiðavötn.
Het ligt langs de F208 naar Landmannalaugar en je hoeft geen enkele rivier over te steken om hier te komen. Je kan met je 4×4 naar de krater zelf rijden of je kan de 4 uur durende wandeling vanuit Landmannalaugar maken.


6. De rode kraters van IJsland
Deze prachtige rode kraters hebben helaas geen specifieke locatie op Google Maps. Maar ik zag ze toen we bovenop de krater stonden die ik hierboven beschreef. Dus als je Ljótipollur bezoekt, zul je ze zeker zien, want je kan hun levendige rode kleur niet missen!


7. Aldeyarfoss
Een ander verborgen juweeltje dat in de Hooglanden te vinden is, is Aldeyjarfoss! Deze indrukwekkende en krachtige waterval is tevens omringd door basaltkolommen en ligt op slechts een korte omweg van de ringweg in Noordoost-IJsland .
Aldeyjarfoss ligt langs de F26 , een van de gevaarlijkste F-wegen van heel IJsland. Maar maak je geen zorgen, het deel dat naar deze specifieke waterval leidt, is nog steeds in orde en bevat geen rivierovergangen. Het is echter erg rotsachtig en hobbelig en alleen bereikbaar met een 4×4. Er is een kleine parkeerplaats en vanaf daar wandel je gewoon naar beneden to bij de waterval.
De waterval omringd door de zwarte zuilen ziet er fantastisch uit en als je heel veel geluk hebt zie je zelfs een klein bad op de bodem. Het was de afgelopen weken te droog geweest, maar anders is het zeker de moeite waard om eens te gaan kijken.
Als je geluk hebt, heb je deze plek helemaal voor jezelf. Zoniet komt er een grote tourbus aan, die echter meestal slechts een korte tijd halt houdt. Dus als je even wacht, zijn ze weg voordat je het weet.
TIP ♥ – sinds 2016 zijn kleine vliegjes een plaag aan het worden in het noordelijk deel. van IJsland en er waren er hier heel wat. Neem voor de zekerheid wat DEET mee, zodat je niet gebeten wordt.




Laatste tips voor reizen door de Highlands van IJsland
Vul je benzinetank – Er zijn geen benzinestations in de Highlands, dus zorg ervoor dat je tank vol is voordat je het binnenland in gaat. In deze desolate gebieden wil je echt niet zonder brandstof komen te zitten.
Sla eten en drinken in – Er zijn geen restaurants of winkels in de Hooglanden, dus zorg ervoor dat je eerst boodschappen doet. Als je met een camper reist, kan je zelf koken op een fornuis. Als je in een van de hutten of resorts verblijft, is er meestal een keuken waar je je maaltijd kan bereiden en de afwas kan doen.
Pak warme kleding in – Het weer in de IJslandse Hooglanden kan erg onvoorspelbaar zijn, nog meer dan in andere delen van het land. De nachten kunnen erg koud worden, dus zorg ervoor dat je je overeenkomstig kleedt.




Charlotte Lint is the founder of Charlies Wanderings.
Charlotte has traveled all over the world and is based in Belgium where she also owns her very own dental practice.
She is an expert on writing efficient travel guides and finding unique places to stay.
Every month she helps over 134.000 people discover the most beautiful places in the world through her detailed travel guides.
Geef een reactie
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.